Co‌ ‌należy‌ ‌wiedzieć‌ ‌o‌ ‌procesie‌ ‌ rozwodowym?‌

Kwestie dotyczące rozwodów należą do jednych z najdelikatniejszych spraw związanych z działalnością prawniczą. Aby orzeczenie rozwodu było możliwe, musi zaistnieć kilka warunków. Sprawdź, co należy wiedzieć o procesie rozwodowym!

Rozwód został uregulowany w przepisach Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego. Rozwody orzeka się w przypadku wystąpienia trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżonków. Przez rozkład ten rozumie się zanik więzi duchowej, fizycznej oraz gospodarczej. W niektórych sytuacjach istnieją jednak przesłanki, których ziszczenie uniemożliwia orzeczenie rozwodu. Są to tzw. przesłanki negatywne, do których należy sytuacja, w której ze względu na rozwód miałoby ucierpieć dobro małoletnich dzieci lub rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Rozwodu nie można orzec również w sytuacji, kiedy żąda go osoba winna rozkładu małżeństwa (chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę).

Pozew

Procedura rozwodowa inicjowana jest na skutek wniesienia pozwu. Niezwykle istotne jest, by spełniał on warunki postawione pismom procesowym. Sąd właściwy do spraw rozwodowych to sąd okręgowy miejsca zamieszkania małżonków jeśli chociaż jeden z nich mieszka w tym miejscu. Jeśli nie, sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, jeżeli natomiast nie ma takiej podstawy — sąd miejsca zamieszkania powoda. 

Jak zaznacza Bartłomiej Markiewicz, adwokat z Poznania, pozew powinien spełniać następujące wymagania:

• należy w nim oznaczyć sąd, do którego pozew jest skierowany, imię, nazwisko, nazwę stron, a także dane przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
• oznaczenie rodzaju pisma,
• dokładne określenie żądania,
• przytoczenie okoliczności faktycznych,
• dowody na poparcie okoliczności zawartych we wniosku,
• informacje dotyczące podjętych prób mediacji,
• podpis strony,
• wymienienie załączników.

Proces rozwodowy i postępowanie mediacyjne

Procedura rozwodowa jest nieco inna względem standardowego postępowania prawa cywilnego. Jeśli sąd stwierdzi, że istnieją przesłanki wystarczające do utrzymania małżeństwa, strony mogą zostać skierowane do postępowania mediacyjnego. Jeśli mediacja zakończy się powodzeniem, małżeństwo trwa nadal. W przeciwnym razie sprawa dalej procedowana jest przez sąd. 

Celem procesu rozwodowego jest w głównej mierze ustalenie okoliczności, które dotyczą rozkładu pożycia, a także sytuacji dzieci małżonków. Proces rozwodowy jest zdecydowanie prostszy jeśli małżonkowie nie mają małoletnich dzieci. W takiej sytuacji często proces rozwodowy ograniczany jest wyłącznie do przesłuchania stron. 

Przebieg rozwodu

Podczas procesu rozwodowego w większości przypadków na sali obecni są sędziowie i pełnomocnicy stron. W roli pełnomocnika zazwyczaj występuje adwokat lub radca prawny. Może się również zdarzyć, że strony zażądają w procesie udziału męża zaufania. Może nim być osoba, która jest bliska dla którejś ze stron. Mężowi zaufania nie wolno jednak zabierać głosu podczas rozprawy rozwodowej. 

Proces rozwodowy zaczyna się od wyczytania listy obecności i ustalenia tego, kto stawił się na rozprawie. Pierwszy etap rozwodu to zadanie pytań rozwodzącym się małżonkom. Sąd może pytać podczas procesu między innymi o szanse na uratowanie małżeństwa, miejsce zamieszkania, początki małżeństwa, okoliczności, które przyczyniły się do kryzysu w małżeństwie. Pytania zadawane przez sąd mogą dotyczyć więzi gospodarczej, duchowej, fizycznej, sytuacji majątkowej, a także dzieci. 

Dalszym etapem procesu rozwodowego jest przesłuchanie świadków. Rozwodzący się małżonkowie mogą zadawać im pytania. W dalszej kolejności przesłuchuje się małżonków, którzy mogą przedstawić swoje stanowisko, a także odnieść się do zeznań świadków. Procedura rozwodowa kończy się orzeczeniem wyroku.

Rozwód z orzeczeniem o winie i bez orzeczenia

Orzeczenie, czy któryś z małżonków ponosi wyłączną winę za rozwód, jest niezwykle ważne pod względem np. spłacania alimentów. Rozwód z orzeczeniem winy wskazuje, który z małżonków winny jest rozkładu pożycia. Orzekając o winie, sąd bierze pod uwagę dbałość o materialną egzystencję rodziny. Wina może dotyczyć niewywiązywania się z obowiązków małżeńskich oraz sprzeczności postępowania jednego z małżonków ze wspomnianymi obowiązkami. Jeżeli małżonkowie są w tej kwestii zgodni, sąd może zaniechać orzekania o winie. Jeśli natomiast któryś z małżonków nie wyraża na to zgody, sąd powinien ustalić to, kto ponosi winę za rozpad związku. Możliwe warianty wyroku to zatem orzeczenie rozwodu bez winy, wina obu stron, wyłączna wina żony i wyłączna wina męża. Wina uznana podczas rozwodu może dotyczyć różnych więzi między małżonkami — np. więzi osobistej czy majątkowej. Możliwa jest również wina w odniesieniu do naruszenia dóbr osobistych drugiego małżonka, w tym np. jego nietykalności cielesnej lub dóbr osobistych dzieci współmałżonków. Ocena tych naruszeń dokonywana jest przez sąd. 

By móc orzec o winie jednego z małżonków, konieczne jest zaistnienie przesłanek, które mają być dowodem winy którejś ze stron. Jedną z tego typu przesłanek może być nadużywanie alkoholu, przy czym dowodami mogą być np. notatki z interwencji policji lub korespondencja.

Środki na zaspokojenie potrzeb

Małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozpadu małżeństwa, gdy znajdzie się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka dostarczenia środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Jeśli orzeczono rozwód bez orzekania o winie lub z winy obu stron, świadczenie dotyczące alimentów, przysługuje jednej i drugiej stronie. Domaganie się alimentów od byłego współmałżonka jest możliwe jeśli po stronie domagającego się takiego świadczenia powstanie stan niedostatku. Stan ten musi zostać udowodniony przez osobę uprawnioną. Wysokość alimentów jest zależna od usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawnionej oraz możliwości finansowych osoby zobowiązanej. Usprawiedliwione potrzeby osoby uprawnionej to takie potrzeby, których zaspokojenie jest niezbędne do prowadzenia życia na przeciętnym poziomie. 

Jeśli w wyroku rozwodowym jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego, natomiast rozwód przyczynia się do istotnego pogorszenia stanu majątkowego drugiego małżonka, możliwe jest żądanie od małżonka winnego przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb małżonka niewinnego. Istotne jest jednak to, by sytuacja małżonka niewinnego była po ustaniu małżeństwa istotnie gorsza niż podczas jego trwania. W takiej sytuacji nie musi zaistnieć stan niedostatku i może się zdarzyć, że małżonek niewinny nie będzie miał problemów z zaspokajaniem swoich podstawowych potrzeb, a nawet będzie zaspokajał je w stopniu powyżej średniej. I tak jednak będzie mógł domagać się od małżonka winnego rozpadu małżeństwa podstawowych świadczeń. W takim przypadku ciężar dowodu spoczywa na osobie uprawnionej. 

Wyrok i skutki orzeczenia rozwodu

Kwestie rozstrzygnięć w wyroku rozwodowym zostały uregulowane w art. 58 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego. Zgodnie z nim sąd w wyroku może orzec między innymi o władzy rodzicielskiej nad dzieckiem małżonków, kontaktach rodziców z dzieckiem, a także ponoszeniu kosztów utrzymania i wychowania dziecka, zgodnie z § 1.

W przypadku zajmowania przez małżonków wspólnego mieszkania sąd orzeka o sposobie korzystania z niego podczas gdy będą w nim wspólnie przebywać. Jeśli jeden z małżonków swoim postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, możliwa jest jego eksmisja na żądanie drugiego małżonka (§ 2). Dodatkowo w wyroku rozwodowym może dojść do dokonania podziału majątku wspólnego małżonków (§ 3). Orzeka się w nim również o ponoszeniu kosztów postępowania sądowego. W pozwie rozwodowym można dochodzić również roszczeń alimentacyjnych. Prawomocny wyrok wywołuje skutki takie, jak powstanie rozdzielności majątkowej, możliwość powrotu do poprzedniego nazwiska oraz prawo zawarcia nowego związku małżeńskiego.

Alimentacja

Obowiązek alimentacyjny, w tym alimenty na rzecz współmałżonka, ograniczone są czasowo. Obowiązek taki wygasa w przypadku zawarcia nowego małżeństwa przez osobę uprawnioną do alimentów. Były małżonek nadal jednak musi płacić na utrzymanie swoich dzieci. Jeżeli osobą zobowiązaną jest małżonek niewinny rozkładu pożycia małżeńskiego, obowiązek alimentacyjny wygasa z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu. Dotyczy to rozwodu bez orzekania o winie. Termin ten może jednak zostać wydłużony gdy zaistnieją wyjątkowe okoliczności, które mogą dotyczyć pogorszenia sytuacji majątkowej osoby uprawnionej lub polepszenia się sytuacji osoby zobowiązanej. 

Jeśli jeden z małżonków umrze, powództwo zostaje oddalone. Od wydanego wyrok można wnieść apelację, którą rozstrzyga sąd apelacyjny. W przypadku wyroków rozwodowych nie może dojść do kasacji przez Sąd Najwyższy.